Qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlar

Qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlar (QSİƏP) geniş yayılmış dərman preparatları qrupuna daxildirlər. QSİƏP-in seçimi pasiyentin individual xüsusiyyətlərindən və dərman fəsadlarının rastgəlmə ehtimalına görə aparılır. Müntəzəm olaraq QSİƏP qəbul edən şəxslər xoşagəlməz əlavə təsirlərin zamanında aşkarlanması məqsədilə nəzarətdə saxlanılmalıdırlar. İbuprofen analgetiklər arasında “qızıl standart” hesab olunur. O həmçinin QSİƏP- qastropatiyasının inkişaf riskinə görə qeyri-selektiv təhlükəsiz QSİƏP hesab olunur. İbuprofen və parasetamol kombinasiyası ibuprofen və parasetamolun monopreparat şəklində, eləcə də kodein tərkibli preparalarla kombinasiyasından fərqli olaraq daha güclü analgetik təsirə malikdir. Parasetamol mərkəzi təsirli analgetikdir və QSİƏP- qastropatiyası törətmir. Parasetamol və ibuprofen kombinasiyası ürək-damar ağırlaşmaları baxımından da təhlükə yaratmır. Parasetamol qələvi mühitdə zəif, turş mühitdə isə sürətlə sorulduğu halda, ibuprofendə bu əksinə olur; ibuprofen və parasetamolun ayrılıqda qəbulu onun həzm traktının fərqli şöbələrində: parasetamol əsasən mədədə, ibuprofen isə bağırsaqda sorulmasına səbəb olur. Müasir texnalogiyaya uyğun olaraq xüsusi membran kapsullu buraxıliş formalarının olmaları hesabına peroral qəbul zamanı parasetamol və ibuprofen daha sürətli və eyni zamanda sorula bilir.

Qeyri- steroid iltihabəleyhinə preparatlar haqqında

QSİƏP reseptlə və reseptsiz satılan preparatlar arasında ən çox satılan, yəni pasiyentlər tərəfindən həkim təyinatı olmadan istifadə edilən vasitələrdəndir. Tibbdə geniş istifadə səbəbi bu qrupnpreparatların geniş farmakoloji təsir spektri: ağrıkəsici, iltihabəleyhinə, hərarətsalıcı, antiaqreqant ( asetilsalisil turşusu) ilə əlaqədardır. Buna baxmayaraq, geniş təsir spektri və yüksək kliniki effektivliyi ilə yanaşı onların əks effektləri də mövcuddur: QSİƏP- toksik təsirləri, hiperhassaslıq, dərman maddələri və qida ilə qarşılıqlı təsir xüsusiyyətlərinə görə ən çox əlavə təsir göstərən dərman preparatları qrupu hesab olunur. Ona görə müalicə həkiminin qarşısına qoyduğu ən vacib şərt pasiyent üçün doğru preparat seçimidir.

Dərman seçimi xüsusi alqoritmə əsaslanaraq aparılır

Dərman preparatının təyinatı üçün göstərişin dəqiqləşdirilməsi kliniki diaqnoza əsaslanmalıdır: əsas xəstəlik, yanaşı xəstəlik və ya komorbid vəziyyətin mövcudluğu dəqiqləşdirilməlidir. Dərman preparatının təyinatı zamanı dərman ağırlaşmalarının ola bilmə ehtimalı: allergik anamnez; daha öncələridərman preparatlarına dözümsüzlük faktının mövcudluğu; yanaşı terapiya, eləcə də fitopreparatların, vitaminlərin, reseptsiz satılan preparatların, BAƏ qəbulu; pasiyentin pəhriz maraqları, alkoqol və siqaretdən istifadə nəzərə alınmalıdır.

Göstərişi təsdiq etdikdə, həkim effektivliyi, təhlükəsizliyi, qiymət və rahat qəbul qaydasını nəzərə alaraq preparatı təyin edir.

QSİƏP-ın kliniki praktikada istifadə xüsusiyyətləri

Qeyri steroid iltihabəleyhinə preparatlar analgetik, iltihabəleyhinə, hərarətsalıcı təsirlərə malikdir. Bunları nəzərə alaraq bu qrup preparatlar sümük-əzələ sistemi xəstəliklərində, oynaq xəstəliklərində, əməliyyatdan sonrakı ağrı zamanı, gərginlik baş ağrısı, miqren, dismenoreya, qaraciyər və böyrək sancılarında, xroniki ağrı sindromunda iltihabi xəstəliklər və qızdırmalarda istifadə olunur.

Bu qrupa daxil olan preparatların effektivliyi bir çox amillə: rəsir mexanizanizmi, biomənimsənilməsi (qəbul olunmuş dozanın qan dövranına keçmə faizi), metabolizm xüsusiyyətləri, qanda və toxumalarda konsentrasiyası, terapevtik təsirin başlama və davam etmə müddəti ilə qiymətləndirilir. Preparatın təhlükəsizliyi onun təsir mexanizmi və metabolizm xüsusiyyətləri il, xaric olma yolu, digər dərman preparatları ilə qaşılıqlı təsir xüsusiyyətlərinə əsasən qiymətləndirilir.

QSİƏP-ın təsir mexanizmi iltihab ocağında siklooksigenaza-2 (SOQ-2) fermentinin inhibasiyası yolu ilə baş verir. Məhz SOQ-2 iltihab mediatorlarının (histamin, serotonin, bradikinin) sintezini stimuləedən, ağrı reseptorlarını aktivləşdirən; temperatur mərkəzinin aktivliyini tənzimləyən, hüceyrə proliferasiyası, mutagenezi və destruksiyasında iştirak edən iltihab prostaqlandinlərinin yaranmasında iştirak edir. Bununla yanaşı QSİƏP – bütün orqan və sistemlərin normal fizioloji proseslərində (mədənin qoruyucu selik qatının sintezi, qanyaranmanın bəzi mərhələləri, böyrəklərin filtrasiya və reabsorbsiya funksiyaları) iştirak edən siklooksigenaza-1-i (SOQ-1) də blokada edir. Həmçinin yüksək konsentrasiyada baş beyində, sümüklərdə, qadın cinsiyyət sistemində, böyrəklərdə mövcud olan və onların normal funksiyaını tənzimləməkdə iştirak edən ” konstitutiv” SOQ-2 də mövcuddur.

Qeyri steroid iltihabəleyhinə preparatların digər təsir xüsusiyyətlərinə aşağıdakılar daxildir:

  • interleykin-1 sintezinin aktivləşməsinin inhibasiyası;
  • neytrofillərin funksiyasının və leykositlərin damar endoteli ilə qarşılıqlı təsirini zəiflətmək;
  • “iltihab” mediatorlarınının sintezini tənzimləyən NF-kB (transkripsiya faktoru)-un aktivliyini tükəndirmək;
  • PPARs (peroxisoma proliferator activated receptors)-u aktivləşdirmək.

“Xeyrli” prostaqlandinlərin sintezinin azalması QSİƏP təyinatı zamanı meydana çıxan xoşagəlməz əlavə təsirlərə aiddir.

QSİƏP-i 2 qrupa ayırmaq olar: qeyri-selektiv SOQ inhibitorları (ibuprofen, diklofenak, naproksen və s.) və selektiv– əsasən SOQ-2-ni inhibə edənlər (meloksikam, nimesulid, koksiblər). İkinci qrupa daxil olan preparatların istifadəsi zamanı QSİƏP-qastropatiyası və enteropatiyası, mədə-bağırsaq qanaxmaları nadir hallarda rast gəlinir, lakin ürək-damar sistemi tərəfindən ağırlaşmalar daha çox ehtimal olunur.

QSİƏP-lərin təsir effekti doza artdıqca yüksəlir, lakin maksimal dozalarda selektiv QSİƏP-lərin seçici təsiri zəifləmiş olur.

Qeyd etmək lazımdır ki, travmalar, cərrahi əməliyyatlar və dayaq-hərəkət sisteminin xəstəlikləri zamanı qeyri steroid iltihabəleyhinə preparatların analgetik və iltihabəleyhinə təsirini öyrənmək məqsədilə aparılmış çoxsaylı kliniki təcrübələrdə- müxtəlif QSİƏP-lərin orta və yüksək dozada oxşar təsir effektlərinə malik olduqları aşkarlanmışdır. Belə ki, 29 randomizəolunmuş kliniki təcrübənin (n=18000) metaanalizi QSİƏP qupuna aid fərqli preparatların osteoartritə təsirini qiymətləndirmişdir. Ağrının intensivliyinin azalması həddi ( vizual analoji şkala üzrə millimetrlərlə) QSİƏP və plasebo üçun: naproksen 1000 mg/gün.-12,9 ( Ci (confident interval)- 95%- 8,2-17,7), ibuprofen 2400mq/gün.-9,0 (95% Cİ 5,0-13,1), diklofenak-16,2 (95% Cİ 11,7-20,6), selekoksib 200mq- 14,7 (95% Cİ12,1-17,3), etorokoksib 30mq- 14,2 (95% Cİ 12,6-16,8), etorikoksib 60 mq-16,2 (95% Cİ 12,7-19,8) olmuşdur.

Belə bir fikir mövcuddur ki, dərman preparatının venadaxili və ya əzələdaxili yeridilməsi daxilə qəbuldan daha sürətli və güclü terapevtik təsir göstərir. Lakin, bu mülahizə aparılmış təcrübə nəticələrinə əsasən təsdiqini tapmır. 26 randomizəolunmuş kliniki təcrübədə (n=2225) QSİƏP-lərin parenteral, rektal, peroral qəbul zamanı təsir effektlərini araşdırmışlar.

Təcrübə zamanı QSİƏP-nın skelet-əzələ xəstəlikləri, əməliyyatdan sonrakı ağrılar, dismenoreya, böyrək sancısına təsirini araşdırmışlar. QSİƏP-nın analgetik təsirində nəzərəçarpan bir fərq görülməmişdir- böyrək sancısını çıxmaq şərtilə, hansında ki, venadaxili qəbul daha təsirli olmuşdur.

Bunlara əsasən aşağıdakı qənaətə gəlmək olur:

  • Bütün QSİƏP-lar adekvat iltihabəleyhinə (orta və maksimal) dozalarda uzun müddət qəbul zamanı eyni ağrıkəsici təsir gücünə malikdirlər.
  • QSİƏP-ların effektivliyi dozadan asılıdır. Daha yüksək doza daha güclü ağrıkəsici və iltihabəleyhinə təsir göstərir.
  • QSİƏP-ların inyeksion və ya tez həllolan formalarının 1 günlük müalicə zamanı peroral qəbul formasından üstünlüyü öz təsdiqini tapmamışdır.

Qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatların əlavə təsirləri

Terapevtik dozalarda QSİƏP-ın təsir effekti oxşar olduğundan, pasiyentə təyin edilərkən mümkün əlavə təsirləri nəzərə almaq lazım gəlir. Əlavə təsirlərinin yaranma risk qrupuna: 60-dan yuxarı yaş həddi, artıq çəki, siqaret çəkmək, anamnezdə mədə və on iki barmaq bağırsağın xora xəstəliyi, anamnezdə veniz tromboz və tromboemboliyalar, ÜIX, serebrovaskulyar xəstəlik, periferik ateroskleroz, arterial hipertenziya, lipid mübadiləsinin pozulması, şəkərli diabet, bağırsaq, qaraciyər, böyrək, qan xəstəlikləri, durğunluq ürək çatışmazlığı, xroniki alkoqol intoksikasiyası, QSİƏP-ı ilə qarşılıqlı tesirə malik dərman preparatlarının birgə təyinatı, laktasiya daxildir. Daha differensial seçim məqsədilə pasiyentlərə- mədə-bağırsaq traktı tərəfindən ağırlaşmalar verməyən selektiv və ürək-damar xəstəliklərinə görə risk qrupuna daxil olan pasiyentlərə isə ürək-damar sisteminə daha az toksiki QSİƏP-in seçilməsi, eləcə də protektorların təyinini təmin edə bilən xüsusi alqoritm təklif edilmişdir.

İbuprofen+parasetamol kombinasiyası: farmakokinetikası, effektivliyi və təhlükəsizliyi

İbuprofen tərkibli QSİƏP-lər tibbi praktikada geniş istifadə olunur, 1961-ci ildə sintez olunmuşdur və dövrümüzədək analgetiklər arasında “qızıl standart” hesab olunur. O, həmçinin QSİƏP-qastropatiyasının yaranma riskinə görə daha təhlükəsiz qeyri-selektiv QSİƏP hesab olunur. İbuprofen reseptsiz satılır və bir çox buraxılış formasında mövcuddur.

İbuprofen üçün, əksər digər analgetiklərdə olduğu kimi, ağrıkəsici təsirin tez və tam olması qəbuldan sonra qanda maksimal konsentrasiyaya çatma müddəti ilə qiymətləndirilir. Bu o deməkdir ki, dərman preparatının daha sürətli məimsənilməsini təmin edən buraxılış forması, terapevtik effektin də daha tez və nəzərəçarpan olmasına imkan yaradır. Dərman preparatlarının tərkibində olan ibuprofen zəif turş və ya duz şəklində olur. Məlumdur ki, duzlar, məsələn, ibubrofenin natrium duzu sərbəst halda olan ibuprofenə görə daha sürətli absorbsiya olunur. P.V.Dewland et al. (2009) təcrübəsində sağlam konüllülərə ibuprofenin iki buraxılış forması- turşu və natrium duzu verilmişdir. Müəlliflər müəyyən etdilər ki, ibuprofenin natrium duzunun absorbsiya və qanda maksimal konsentrasiyaya çatma sürəti əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir (turşu formasına nisbətən 2 dəfə sürətli), konsentrasiyası isə nəzərəçarpan dərəcədə çoxdur. Bununla yanaşı əlavə təsir riskinin artması müşahidə olunmamışdır.

Sürətli ağrıkəsici təsirin əldə olunması üçün daha yüksək absorbsiya sürəti, müvafiq olaraq da qan plazmasında daha sürətli maksimal konsentrasiya toplamaq qabiliyyətini təmin edən buraxılış formaları təyin olunmalıdır. Moore et al. (2013) ibuprofenin daha sürətli təsir göstərən buraxılış formasının standartla müqayisədə daha üstün analgetik təsirə malik olduğunu sübut edən geniş hesabat təqdim etmişdir. Müəlliflər 1015 pasiyentin iştirak etdiyi 30 kliniki təcrübənin nəticələrini analiz etmişlər və ibuprofenin sürətli təsir göstərən formalarının qanda maksimal konsentrasiyaya orta hesabla 50 dəq.də çatdığını (standart buraxılış formasında bu müddət 90 dəq.dir) sübut etmişlər. Bununla yanaşı analgetik təsir nəinki daha tez başlayır, eləcə də 6 saat boyunca təsir etməyə davam edir. Ümumilikdə ibuprofenin tez təsir göstərən formasının 200 mq-lıq dozası ilə standart formanın 400 mq-ı eyni təsirə malikdir, lakin təkrari qəbul ehtiyacı daha az tələb olunur.

200 mq-lıq ibuprofen və 500 mq-lıq parasetamol kombinasiyası təsir xüsusiyyətlərinə görə fərqli olsalar da, birgə istifadəsi zamanı təsir gücləri cəmlənir. İbuprofen SOQ-1 və SOQ-2 inhibitorudur; ağrıkəsici təsiri periferik səviyyədə inhibəedici təsir xüsusiyyətilə, antipiretik (hərarətsalıcı) təsir isə- hipotalamusda prostaqlandinləri mərkəzi səviyyədə inhibə etməklə baş verir. İbuprofen, həmçinin leykositlərin iltihab ocağına miqrasiyasını inhibə edir və trombositlərin aqreqasiyasını geridönən zəiflədir. Parasetamol isə qeyri-selektiv SOQ-2 inhibitorudur, əsasən mərkəzi sinir sistemi səviyyəsində təsir edir, serotoninin enən yollarının aktivləşməsini stimulə edir və ağrı impulsunun onurğa beynində ötürülməsini tormozlayır; asetaminofenin analgetik təsiri isə MSS-nin kannabinoid sisteminə təsirilə əlaqədardır.

200 mq ibuprofen + 500 mq parasetamol kombinasiyası ibuprofen və parasetamolun monopreprat şəklində və eləcə də kodein tərkibli preparatlarla kombinasiyası ilə müqayisədə daha güclü analgetik təsir göstərir. 678 iştirakçının olduğu ikiqat kor randomizəolunmuş təcrübə göstərmişdir ki, 200 mq ibuprofen + 500 mq parasetamol kombinasiyası kodein tərkibli preparatlarla kombinasiyadan daha effektiv ağrıkəsici təsir göstərmişdir.

Moor et al. (2013) nəticələrinə görə NNT (number-needed-to-treat -planlaşdırılmış nəticəni əldə etmək üçün sağaldılmalı olan pasiyent sayı) koeffisienti təyin olunmuş müalicə sxemində ibuprofen + parasetamol kombinasiyasının çox aşağı olduğunu göstərmişdir. Bununla da, bu kombinasiyanın analgetik effekti bir çox digər analgetiklərlə, eləcə də kodein tərkiblilərlə müqayisədə xeyli üstün olduğu məlum olmuşdur.

Parasetamolun qələvi mühitdə zəif, turş mühitdə sürətli mənimsənildiyi, ibuprofenin isə əksinə oldğunu nəzərə alsaq onların hər birinin ayrılıqda qəbulu zamanı absorbsiyası MBT-nin müxtəlif şöbələrində baş verir: parasetamol -əsasən mədədə, ibuprofen isə – bağırsaqda. Müasir dövrümuzdə parasetamol və ibuprofen kombinasiyası xüsusi buraxılış forması- kapsul membranı sayəsində eyni vaxtda sorulur və təsir göstərir.

Tanner et al. (2010) göstərmişdir ki, parasetamol və ibuprofen kombinasiyasında parasetamolun tmax-u tək parasetamol qəbulu zamanı olduğundan əhəmiyyətli dərəcədə aşağı (orta fərq 10 dəq; p<0,05) olduğu halda, digər farmakokinetik xüsusiyyətlər mono və kombinasiyalı qəbul zamanı eyni olmuşdur. Hər iki preparatın plazmadakı orta konsentrasiyası da ibuprofen və parasetamolun kombinasiyalı şəkildə qəbulu zamanı mono şəkildə qəbulla müqayisədə daha yüksək olur. İbuprofenin kombinəolunmuş şəkildə peroral qəbulu zamanı 10 və 20 dəq sonra plazmada orta səviyyəsi 6,64 mkq/ml və 16,81 mkq/ml, monoqəbul zamanı isə müvafiq olaraq 0,58 mkq/ml və 9,00 mkq/ml olmuşdur. Parasetamol üçün 10 və 20 dəq sonra plazmada orta səviyyə kombinəolunmuş şəkildə qəbulu zamanı 5,43 mkq/ml və 14,54 mkq/ml, mono səkildə isə müvafiq olaraq 0,33 mkq/ml və 9,19 mkq/ml təşkil etmişdir.

İbuprofen və parasetamolun kombinəolunmuş qəbulu zamanı aşkar ağrıkəsici təsir 15 dəq sonra meydana çıxır, maksimum həddə 40 dəq də çatır və 8 saat davam edir.

İbuprofen və parasetamol kombinasiyasının qəbulunun təhlükəsizliyi

Yuxarıda da qeyd olunduğu kimi ibuprofen orta terapevtik dozalarda (600-1200 mq/gün.) zəif qastrotoksiki təsirə malikdir. Parasetamol mərkəzi təsirli analgetikdir və QSİƏP-qastropatiyası yaratmır. Cədvəldə bəzi QSİƏP-lərin SOQ-1/SOQ-2-yə seçici təsiri göstərilmişdir.

Parasetamol və ibuprofen kombinasiyasının ürək-damar sistemi tərəfindən ağırlaşma törətmə riski də yüksək deyildir. Lakin, nəzərə almaq lazımdır ki, ibuprofen asetilsalisil turşusunun antitrombositar təsirini zəiflədir və birgə istifadəsi tövsiyyə olunmur.

İbuprofen və parasetamol kombinasiyası əks göstərişdir: ibuprofen, parasetamol və ya preparatın digər komponentlərinə qarşı hiperhəssaslıq, parasetamol tərkibli digər preparatların eyni vaxtda qəbulu, bronxial astma, burun və burunətrafı ciblərin residivləşən polipozunun olması, asetilsalisil turşusu və ya digər QSİƏP- dözümsüzlük, MBT orqanlarının eroziv-xoralı xəstəlikləri, xoralı qanaxmalar (aktiv fazada və ya anamnezdə varsa), QSİƏP-ın səbəb olduğu MBT xoralarının perforasiyası, ağır ürək çatışmazlığı, ağır qaraciyər çatışmazlığı və ya aktiv fazada qaraciyər xəstəlikləri.

İbuprofen və parasetamol kombinasiyası ağır böyrək çatışmazlığı (kreatin klirensi 30ml/dəq-dən aşağı olması) olan pasiyentlərdə, təsdiqlənmiş hiperkaliemiya, dekompensasiya olunmuş ürək çatışmazlığı və aortakoronar şuntlama dövründə, serebrovaskulyar və ya digər qanaxmalar, hamiləliyin III trimestri, hemofiliya və digər laxtalanma pozğunluqları və hemorragik diatez, eləcə də genetik xəstəlik olan qlükoza-6-fosfatdehidrogenaza zamanı təyin olumur. İbuprofen və parasetamol kombinasiyası 18 yaşdan aşağı şəxslərə əks göstərişdir.

Ümumiyyətlə, ibuprofen və parasetamol kombinasiyası yaxşı qəbul olunur, əlavə təsirləri nadir hallarda baş verir və adətən ağır olmur və plaseboya yaxın tezlikdə rast gəlinir.

Nəticə

Beləliklə, QSİƏP geniş istifadə olunan dərman qruplarındandır. Preparatın seçimi pasiyentin individual xüsusiyyətləri, dərman fəsadlarının yarana bilmə riskini nəzərə almaqla olmalıdır. Müntəzəm olaraq, QSİƏP qəbul edən şəxslər dərman əlavə təsirlərini vaxtında aşkar etmək üçün daimi nəzarətdə olmalıdırlar. İbuprofenin parasetamolla kombinasiyası əlavə təsir riskini artırmadan terapevtik effekti gücləndirməyə imkan yaradır.

error: Content is protected !!