Aortal çatışmazlıq

Aortal çatışmazlıq –  diastola zamanı aorta qapağının taylarının tam bağlanmaması nəticəsində qanın aortadan sol mədəciyə geri qayıtması ilə xarakterizə olunur. Qapaq qüsuru başgicəllənmə, bayılma, döş qəfəsində ağrı, təngnəfəslik, hissəvi və qeyri-ritmik ürəkdöyünmə ilə müşayiət edilir. Diaqnostika prosesində döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası, aortoqrafiya, ExoKQ, EKQ, ürəyin kateterizasiyasından istifadə olunur. Xroniki aortal çatışmalığın müalicəsi konservativ yolla (diuretiklər, AÇF-inhibitorları, kalsium kanallarının blokatorları və s.) aparılır; ağır simptomatik gedişlərdə aorta  qapağının plastikası və ya protezlənməsi göstəriş sayılır.

Aortal çatışmazlıq barədə ümumi məlumat

Aortal çatışmazlıq (aorta qapağının çatışmazlığı) – qapaq qüsuru olub, diastola fazasında aorta qapağının aypara taylarının tam bağlanmaması nəticəsində qanın diastolik requrgitasiyası – aortadan sol  mədəciyə geri qayıtması ilə müşahidə edilir. Bütün ürək qüsurlarının strukturunda izoləolunmuş aortal çatışmazlıq təxminən 4% təşkil edir; 10% hallarda aorta qapağının çatışmazlığı digər qapaq zədələnmələri ilə birgə rast gəlinir. Xəstələrin əksəriyyətində (55-60%) aorta qapağının çatışmazlığı və aorta dəliyinin stenozu müştərək şəkildə aşkarlanır. Aortal çatışmazlıq kişilərdə qadınlara nisbətən 3-5 dəfə çox müşahidə olunur.

Aortal çatışmazlığın yaranma səbəbləri

Aortal çatışmazlıq polietioloji qüsurdur, onun yaranmasında bir sıra anadangəlmə və ya qazanılmış amillər iştirak edir. Anadangəlmə aortal çatışmazlıq üçtaylı qapaq əvəzinə aortanın bir-, iki- və ya dördtaylı qapağının olması ilə əlaqədar inkişaf edir. Aorta qapağının qüsurlarına birləşdirici toxumanın irsi xəstəlikləri: aorta divarının anadangəlmə patologiyası – aortoannulyar ektaziya, Marfan sindromu, Elers-Danlos sindromu, mukovissidoz, anadangəlmə osteoporoz, Erdheym xəstəliyi və s. səbəb olur. Bu zaman adətən aorta qapağının tam bağlanmaması və ya prolapsı qeydə alınır.

Qazanılmış üzvi aortal çatışmazlığının etioloji amillərinə revmatizm (80% hallarda), septiki endokardit, ateroskleroz, sifilis, revmatoid artrit, sistemli qırmızı qurd eşənəyi, Takayasu xəstəliyi, qapağın travmatik zədələnmələri və s. aiddir. Revmatik zədələnmə aorta qapağının qalınlaşması, deformasiyası və büzüşməsinə gətirib çıxarır, nəticədə diastola zamanı qapaqla aorta divarı arasında yarıq qalır. Revmatik etiologiya adətən aortal çatışmazlıqla mitral qüsurun müştərək inkişafının əsasının təşkil edir. İnfeksion endokardit tayların deformasiya, eroziya və ya perforasiyası ilə müşayiət olunaraq, aorta qapağının qüsurunu yaradır.

Nisbi aortal çatışmazlıq arterial hipertenziya, Valsalva sinusunun anevrizması, aortanın laylanan anevrizması, ankilozlaşan revmatoid spondilit (Bexterev xəstəliyi) və digər patologiyalarda qapağın fibroz həlqəsinin genişlənməsi nəticəsində inkişaf edə bilər. Belə vəziyyətlərdə həmçinin diastola fazasında aorta qapağının taylarının seperasiyası (ayrılması) müşahidə oluna bilər.

Aortal çatışmazlıq zamanı hemadinamikanın pozulması

Aortal çatışmazlıqlarda baş verən hemodinamik pozğunluqlar qanın diastolik requrgitasiyasının (aortadan sol mədəciyə doğru axması) həcminə əsasən müəyyənləşdirilir. Bu zaman sol mədəciyə (SM) qayıdan qanın həcmi ürək atımının miqdarının yarısından çox ola bilər.

Beləliklə, aortal çatışmazlıq zamanı sol mədəcik diastola mərhələsində həm qanın sol qulaqcıqdan daxil olması, həm də aortal reflüks nəticəsində dolur, bu da diastolik həcmin və SM boşluğunda təzyiqin artması ilə müşayiət olunur.  Requrgitasiyanın həcmi vurğu həcminin 75%-nə çata, sol mədəciyin son diastolik həcmi isə 440ml-ə qədər (norma 60-130ml) yüksələ bilər.

Sol mədəciyin boşluğunun genişlənməsi əzələ liflərinin gərilməsinə səbəb olur. Qanın qovulması üçün mədəciklərin yığılma gücü artır. Miokardın qənaətbəxş vəziyyətində sistolik atım çoxalır və dəyişilmiş ürəkdaxili hemodinamikanın kompensə olunur. Lakin sol mədəciyin hiperfunksiya rejimində uzun müddətli fəaliyyəti hipertrofiyaya, sonra isə kardiomiositlərin distrofiyasına gətirib çıxarır: SM-nin qovulan qanın artması ilə gedən qısa tonogen dilatasiya mərhələsi qan axının güclənməsi ilə müşahidə olunan miogen dilatasiya fazası ilə əvəzlənir. Son nəticədə qüsurun mitralizasiyası – SM-nin dilatasiyası, mitral qapağın fibroz həlqəsinin genişlənməsi və papillyar əzələlərin funksiyasının pozulması ilə əlaqədar mitral qapağın nisbi çatışmazlığı formalaşır.

Aortal çatışmazlığın kompensasiyası zamanı sol qulaqcığın funksiyası pozulmur. Dekompensasiya inkişaf etdikdə sol qulaqcıqda diastolik təzyiq artır, bu da əvvəlcə onun hiperfunksiyası, sonra isə hipertrofiya və dilatasiyasına səbəb olur. Kiçik qan dövranında durğunluq ağciyər arteriyasında təzyiqin yüksəlməsi, sağ mədəciyin miokardının hiperfunksiya və hipertrofiyası ilə müşayiət edilir. Aortal qüsur zamanı sağ mədəcik çatışmazlığının inkişafı bununla izah olunur.

Aortal çatışmazlığın təsnifatı

Hemodinamik pozğunluqların ifadə dərəcəsi və orqanizmin kompensator imkanlarının qiymətləndirilməsi üçün aortal çatışmazlığı 5 mərhələyə ayıran klinik təsnifatdan istifadə olunur:

  • I — tam kompensasiya mərhələsi. Aortal çatışmazlığın başlanğıc (auskultativ) əlamətləri izlənilir, subyektiv şikayətlər təqdim olunmur.
  • II — gizli ürək çatışmazlığı mərhələsi. Fiziki yüklənməyə tolerantlığın mülayim azalması xarakterikdir. EKQ məlumatlarına əsasən sol mədəciyin hipertrofiyası və həcmli yüklənməsi əlamətləri aşkarlanır.
  • III — aortal çatışmazlığın subkompensasiya mərhələsi. Anginoz ağrılar, fiziki aktivliyin məcburi məhdudlaşdırılması tipik əlamətlər sayılır. EKQ və rentgenoqramda sol mədəciyin hipertrofiyası, ikincili koronar çatışmazlığın əlamətləri müəyyən edilir.
  • IV — aortal çatışmazlığın dekompensasiya mərhələsi. Güzi gərginlik zamanı ifadəli təngnəfəslik və ürək astması tutmaları baş verir, qaraciyər böyüyür.
  • V — aortal çatışmazlığın terminal mərhələsi. Proqressivləşən total ürək çatışmazlığı, bütün həyati vacib orqanlarda dərin distrofik proseslərlə xarakterizə olunur.

Aortal çatışmazlığın əlamətləri

Aortal çatışmazlığın kompensasiya mərhələsində subyektiv əlamətlərə rast gəlinmir. Qüsurun latent gedişi uzun müddət – bəzən bir neçə il davam edə bilər. Aortanın laylanan anevrizması, infeksion endokardit və digər səbəblərdən kəskin inkişaf edən aortal çatışmazlıq istisna hal sayılır.

Aortal çatışmazlığın simptomatikası adətən baş və boyun damarlarında pulsasiya hissi, ürək təkanlarının güclənməsi ilə təzahür edir, bu əlamətlər yüksək nəbz təzyiqi və ürək atımının artması ilə əlaqədardır. Aortal çatışmazlığa xas sinus taxikardiyası xəstələr tərəfindən tezləşmiş ürəkdöyünmə kimi qəbul edilir.

Qapağın ifadəli qüsuru və iri həcmli requrgitasiya zamanı beyin əlamətləri: başgicəllənmə, baş ağrıları, qulaqlarda küy, görmənin pozulması, qısamüddətli bayılma halları (əsasən bədən horizontal vəziyyətdən vertikal mövqeyə qəfil keçdikdə) qeydə alınır.

Sonralar yuxarıda sadalanan əlamətlərə stenokardiya, aritmiya (ekstrasistoliya), təngnəfəslik, yüksək tərləmə əlavə olunur. Aortal çatışmazlığın erkən mərhələlərində bu simptomlar gərginlik zamanı, gələcəkdə isə sakitlik halında da xəstəni narahat edir. Prosesə sağ mədəcik çatışmazlığının qoşulması ayaqlarda ödemlər, sağ qabırğaaltı nahiyədə ağırlıq hissi və ağrılarla özünü büruzə verir.

Kəskin aortal çatışmazlıq arterial hipotoniya ilə müşayiət olunan ağciyər ödemi şəklində gedir. Onun inkişafı sol mədəciyin qəfil həcmli yüklənməsi, son diastolik təzyiqin artması və vurğu atımının azalması ilə əlaqədardır. Belə vəziyyətlərdə xüsusi kardiocərrahi yardım göstərilmədikdə letallıq çox yüksək olur.

Aortal çatışmazlığın diaqnostikası

Aortal çatışmazlıqlarda fizikal məlumatlar bir sıra tipik əlamətlərlə səciyyələnir. Xarici baxış zamanı  dəri örtüklərinin avazıması, gecikmiş mərhələlərdə akrosianoz nəzərə çarpır. Bəzən arteriyaların güclənmiş pulsasiyasının xarici əlamətləri – «karotidlərin rəqsi» (yuxu arteriyalarının gözlə görünən pulsasiyası), Landolfi simptomu (bəbəklərin pulsasiyası), Müsse əlaməti (başın ürək ritminə müvafiq ritmik tərpədilməsi), «kapilyar nəbz» (dırnaq yatağı damarlarının pulsasiyası), Müller simptomu (dil və yumşaq damağın pulsasiyası) aşkar edilir.

Zirvə təkanının vizual müəyyən olunması və onun VI—VII qabırğaarası sahəyə yerdəyişməsi xarakterikdir; aortanın pulsasiyası xəncərəbənzər çıxıntının arxasında palpasiya edilir. Aortal çatışmazlığın auskultativ əlamətlərinə aorta üzərində diastolik küy, ürəyin I və II tonlarının zəifləməsi, aorta proyeksiyasında «müşayiət edici» funksional sistolik küy, damar fenomenləri (ikili Traube ikili tonu, ikili Dürezye küyü) aiddir.

Aortal çatışmazlığın instrumental diaqnostikası EKQ, fonokardioqrafiya, rentgenoloji müayinələr, ExoKQ (transezofageal ExoKQ), ürəyin kateterizasiyası, MRT, MSKT nəticələrinə əsaslanır. Elektrokardioqrafiya sol mədəciyin, qüsurun mitralizasiyası zamanı sol qulaqcığın hipertrofiya əlamətlərini aşkar edir. Fonokardioqrafiya vasitəsilə dəyişilmiş və patoloji ürək küyləri təyin olunur.  Exokardioqrafiya aortal çatışmazlığın bir sıra tipik əlamətlərini – sol mədəciyin ölçülərinin artması, anatomik qüsur və aorta qapağının funksional çatışmazlığını müəyyən edir.

Döş qəfəsinin rentgenoqrammasında sol mədəciyin genişlənməsi və aortanın kölgələri, ürəyin zirvəsinin sola və aşağıya doğru yerdəyişməsi, ağciyərlərdə venoz durğunluq əlamətləri aşkarlanır.  Qalxan aortoqrafiyada qanın aorta qapağından sol mədəciyə requrgitasiyası vizualizasiya olunur. Aortal çatışmazlığı olan pasiyentlərdə ürək atımının həcmi, SM-də son distolik həcm və requrgitasiya həcminin, eləcə də digər zəruri parametrlərin qiymətləndirilməsi üçün ürək boşluqlarının zondlanmasından sitifadə olunur.

Aortal çatışmazlığın müalicəsi

Simptomsuz gedişə malik yüngül dərəcəli aortal çatışmazlıq zamanı müalicə tələb olunmur. Fiziki yüklənmələrin məhdudlaşdırılması, hər il ExoKQ daxil olmaqla kardioloqun baxışı məsləhət görülür.  Simptomsuz mülayim aortal çatışmazlıqlarda diuretiklər, kalsium kanallarının blokatorları, AÇF-inhibitorları, angiotenzin reseptorlarının blokatorları təyin olunur. Stomatoloji və cərrahi manipulyasiyaların aparılması zamanı infeksiyaların profilaktikası məqsədilə antibiotiklər tətbiq edilir.

Ağır simptomatik aortal çatışmazlıqlar zamanı cərrahi müalicə – aorta qapağının plastikası/pretezlənməsi göstəriş sayılır. Anevrizmanın laylanması və ya aortanın travması ilə əlaqədar kəskin aortal çatışmazlıq hallarında aorta qapağının və aortanın qalxan hissəsinin protezlənməsi həyata keçirilir.

Qüsurun qeyri-operabelliyinin əlamətlərinə SM-in diastolik həcminin 300ml-ə qədər; atım fraksiyasının 50%, son diastolik təzyiqin 40mm cv.st. yüksəlməsi aiddir.

Aortal çatışmazlığın proqnoz və profilaktikası

Aortal çatışmazlığın proqnozu qüsurun etiologiyası və requrgitasiyasının həcminə əsasən müəyyən edilir. Dekompensasiya əlamətlərinin izlənilmədiyi ifadəli aortal çatışmazlıqlarda pasiyentin orta yaşama müddəti diaqnozun qoyulma anından 5-10 il təşkil edir. Koronar və ürək çatışmazlığı ilə müşayiət olunan dekompensasiya mərhələsində medikamentoz terapiya az effektivdir, xəstələr adətən 2 il ərzində dünyasını dəyişir. Müasir kardiocərrahi əməliyyatlar aortal çatışmazlığın proqnozunu əhəmiyətli dərəcədə yaxşılaşdırır.

Aortal çatışmazlığın profilaktik tədbirləri revmatik xəstəliklər, sifilis, aterosklerozun qarşısının alınması, onların erkən diaqnostikası və tam müalicəsindən; aortal qüsurun inkişafı üzrə risk qrupuna daxil olan pasiyentlərin dispanserizasiyasından ibarətdir.

error: Content is protected !!