Eroziv qastrit
Eroziv qastrit – mədənin kəskin və ya xroniki iltihabı olub, selikli qişada eroziyaların formalaşması ilə xarakterizə edilir. Xəstəliyin klinik şəkli polimorfdur. Lakin əsas əlamətlərə qarında ağrı, ürəkbulanma, qusma, dispeptik hallar, nəcis və qusuntu kütlələrində qan aiddir. Diaqnoz kliniki baxış, laborator (qan analizi, Helicobacter pylori infeksiyasının aşkarlanması, nəcisdə gizli qanın təyini) və instrumental müayinələrin (ezofaqoqastroduodenoskopiya, qastroqrafiya) nəticələri əsasında qoyulur. Müalicə planına hemostatiklər, antisekretor və antasid preparatlar, qastroprotektorlar, analgetiklər daxildir. Göstərişlər olduqda antibiotiklərdən istifadə edilir.
Eroziv qastrit barədə ümumi məlumat
Eroziv qastrit zamanı iltihabi prosesin minimal aktivliyi fonunda mədə divarlarında tək-tək və ya çoxsaylı eroziv defektlər yaranır. Eroziv qastrit çox vaxt qanaxma və zədələnmiş selikli qişanın hemorragik imbibisiyası ilə müşayiət olunur. Xəstəliyin kəskin forması müalicəyə çətin tabe olduğundan əksər hallarda xroniki fazaya keçir. Müxtəlif məlumatlara əsasən epiqastral nahiyədə ağrı səbəbindən endoskopik müayinədən keçən pasiyentlərin 2-18%-də xroniki eroziv qastrit aşkarlanır.
Klinik qastroenterologiya sahəsinin mütəxəssislərinin fikrincə kişilərdə bu patologiyaya 3 dəfə çox rast gəlinir. Kəskin forma isə əsasən qadın cinsinin nümayəndələri arasında qeydə alınır. Mədə qanaxmalarının 5%-i kəskin eroziv qastritin payına düşür. Mədəsində eroziya olan hər 3-cü xəstədə qanaxma baş verir. Massiv qanaxmalar qeyri-qənaətbəxş sonluqla nəticələnir.
Mədə və onikibarmaq bağırsağın selikli qişasının eroziyaları ilk dəfə 1761-ci ildə italyan həkimi Morqani tərəfindən təsvir olunmuşdur. 1842-ci ildə avstriyalı həkim Rokitanski onun tədqiqatlarını davam etdirmişdir. Son illiklərdə mədədə eroziya proseslərinin öyrənilməsinə qarşı maraq daha da artmışdır. Bu da klinik təcrübələrdə endoskopik üsulların geniş tətbiq olunması ilə bağlıdır. Bügünkü gündə məlumdur ki, eroziv qastrit homoestaz, maddələr mübadiləsi, həzm traktının başlanğıc şöbələrinin mikrosirkulyasiyası və immun reaksiyaların ağır formalı pozğunluqlarının təzahürüdür.
Eroziv qastritin yaranma səbəbləri
Eroziv qastritin patogenezində həzm traktının qoruyucu amilləri ilə daxili aqressiv faktorlar arasındakı disbalans, eləcə də mədənin selikli qişasının zədələnməsi əsas rol oynayır. Eroziv qastrit zamanı zədələyici amillərə aşağıdakılar aid edilir:
- bəzi medikamentlərin: qeyri-steroid iltihabəleyhinə vasitələr, böyrəküstü vəzin qabıq maddəsinin hormonları, disfosfonatlar, üskükotu preparatlarının qəbulu
- narkomaniya (xüsusən kokaindən istifadə)
- alkoqol intoksikasiyası
- stress vəziyyətləri (ağır işemiya, hipoksiya, böyrək çatışmazlığı, massiv yanıqlar, politravmalar və s.)
- patogen mikroorqanizmlərlə (immun çatışmazlıqlı pasiyentlərin sitomeqalovirus, herpes virusları, klostridium, hemolitik streptokokklara yoluxması), parazitlərlə infeksiyalaşma (anizakiaz)
Bəzən eroziv qastritin inkişafı helibakter pilori ilə bağlı olur. Belə hallarda əsasən mədənin antral şöbəsi zədələnir.
İkincili eroziv qastrit həmçinin şəkərli diabet, septik vəziyyət, uremiya, qalxanabənzər ətraf vəzilərin hiperfunksiyası (hiperparatireoz), ürək-damar sisteminin patologiyaları, hormonal disbalans, Kron xəstəliyi və mədə xorası fonunda yarana bilər.
Bəzi qastroenteroloqlar reflüks-qastriti eroziv qastritin ayrıca forması kimi qeydə alırlar. Xəstəliyin bu forması pilorik sfinkterin çatışmazlığı və ödün mədə boşluğuna atılması nəticəsində inkişaf edir. Mədənin selikli qişasının daha dərin qatlarının zədələnməsi və xoralaşması ilə müşayiət olunur.
Eroziv qastritin əlamətləri
Adətən eroziv qastrit erkən mərhələlərdə qida toksikoinfeksiyaları və ya MBT-nin xroniki patologiyalarının kəskinləşmələri altında maskalanır. Xəstə dispeptik hallardan: qıcqırma, ürəkbulanma, epiqastral nahiyədə qeyri-intensiv ağrılar, meteorizm və nəcisin stabil olmamasından şikayət edir. Bu səbəbdən düzgün diaqnoz əksər hallarda manifest təzahürlər mərhələsində – eroziyalaşmış selikli qişadan qanaxma baş verdikdə qoyulur. Qanaxma qanlı qusma və ya melena (həzmolunmuş qan elementlərindən ibarət qara nəcis) ilə ifadə olunur. Mədə qanaxması eroziv qastritin xarakterik əlamətlərindən sayılır. Eroziv qastrit güclü stresslə nəticəsində yarandıqda onun ilkin təzahürü şok halları ilə müşayiət edilən kəskin qanaxma olur.
Eroziv qastritin əsas ağırlaşmalarına şok, residivləşən qanaxma, anemiya, helikobakter pilori və digər mikroorqanizmlərlə infeksiyalaşma, mədə xorasının formalaşması, strikturalar və onun boşluğunun deformasiyası aiddir.
Eroziv qastriti mədə qanaxmaları ilə gedən digər patologiyalardan: xora xəstəliyi, mədənin polipləri və xərçəngi, Mellori-Veys sindromu, qida borusu venalarının varikoz genişlənməsi; mədənin selikli qişasının travmaları, yanıq və radiasion xəstəlikləri fərqləndirmək lazımdır.
Eroziv qastritin diaqnostikası
Düzgün diaqnozun qoyulmasında anamnestik məlumatlar mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Sorğu zamanı əvvəllər həzm traktından qanaxmanın baş verməsi, qusma və ya disfagiya hallarının təkrarlanması dəqiqləşdirilir. Qısa müddət ərzində kəskin arıqlama qanaxma ilə müşayiət olunan mədə xərçəngindən xəbər verə bilər. Müayinə prosesində həmçinin eroziv qastritin formalaşmasına səbəb ola biləcək digər patologiyalara, dərman preparatlarının və spirtli içkilərin qəbul edilməsinə diqqət yetirilir.
Eroziv qastritdən şübhələndikdə bir sıra laborator və instrumental müayinələrin aparılmasına ehtiyac yaranır. Anemiyanı üzə çıxarmaq üçün qanın ümumi analizi, nəcisdə gizli qana görə müayinəsi aparılır. Ağırlaşmaların və yanaşı gedən xəstəliklərin diaqnostikası məqsədilə qanın biokimyəvi təyin olunur. İnfeksion agentlərin identifikasiyası qusuntu kütlələrinin, mədə möhtəviyyatı və nəcisin bakterioloji müayinəsini; helikobakter pilorini aşkarlayan müxtəlif üsulların tətbiqini (İFA, PZR-diaqnostika, tənəffüs testi) tələb edir.
İnstrumental metodlar arasında ezofaqoqastroduedonoskopiya (EQDS) mühüm rol oynayır. Endoskopik müayinə prosesində eroziyalar vizualizasiya olunur, şübhəli sahələrdən toxuma nümunəsi götürülür, mədənin digər patologiyaları ilə differensial diaqnostika aparılır, qanaxmanın mənbəyi axtarılır. Massiv qanaxma zamanı EQDS xəstənin şöbəyə daxil olmasından sonra ilkin saatlarda icra olunmalıdır. Pasiyentin vəziyyəti stabil olduqda müayinə 24-48 saatlıq təxirə salına bilər.
EQDS zamanı eroziyaların bir neçə tipi aşkarlana bilər: hemorragik (solğun haşiyəli, hemorragik qartmaqla örtülü səthi və ya dərin); yastı (ağımtıl ərpli, kənarları hiperemiyalı, selikli qişanın səthindən qabarmayan); hiperplastik (selikli qişanın büküşlərinin daraqlarında yerləşir, mülayim ödemli olur, polipi xatırladır). Bundan əlavə tək-tək (<3) və çoxsaylı (3>) eroziyalar ayırd edilir.
Endoskopik müayinə aparmaq mümkün olmadıqda mədənin rentgenoqrafiyası icra edilir. Qastroqrafiya adi üsulla və ya mədə boşluğuna kontrast maddənin yeridilməsi ilə aparıla bilər. Eroziv qastritin rentegoloji əlamətlərinə selikli qişa büküşlərinin zəif ödemi və qalınlaşması; mədənin daxili qişasının düyünlü strukturu; mədə sahəsinin böyüməsi aiddir.
İkiqat kontrastlaşdırma ilə rentgenoqrafiya daha informativ sayılır. Eroziv qastrit zamanı selikli qişanın defektləri cırılmış kənarlara malik enli və ya xətli formada vizualizasiya olunur.
Eroziv qastritin müalicəsi
Müalicə taksitası eroziv qastritin etiologiyasından asılı olur. Terapiya kompleks şəklində aparılır. Təxurəsalınmaz tədbirlərə qan preparatları və qanəvəzedicilərin köçürülməsi yolu ilə anemiya və hemodinamik pozğunluqların korreksiyası; medikamentoz və cərrahi hemostaz (qanayan damarın elektrokoaqulyasiyası və ya endoskopik kliplənməsi) daxildir. Erzoiv qastritin etiotrop terapiyası adətən mədənin lavajından, infeksion agentin eradikasiyasından (antibakterial, göbələkəleyhinə, antivirus və ya antiparazitar preparatların köməyilə) ibarət olur.
Eroziv qastritin ağırlaşmalarının qarşısını almaq üçün mədə şirəsinin sekresiyasını zəiflədən dərmanlar (H2-histamin reseptorlarının blokatorları, proton pompa inhibitorları, somatostatinin analoqları), qastroprotektorlar təyin edilir. Mütləq şəkildə müalicəvi pəhrizə riayət olunmalıdır (ilkin saatlarda – müalicəvi aclıq, tədricən 0№-li, sonra isə 1№-li pəhriz). Eroziv qastritdə antasidlər zəif profilaktik effektə malik olur.
Simptomatik müalicə xəstəliyin əlamətlərinin aradan qaldırılmasına yönəldilir: ehtiyac yarandıqda ağrıkəsici qismində narkotik analgetiklər (kəskin və xroniki qastritlərdə QSİƏP istifadə etmək qadağandır); spazmolitiklər (atropin, papaverin, platifillin) tətbiq edilir. Ürəkbulanma və qusma əleyhinə adətən prokinetiklərdən (metoklopramid, domperidon) istifadə edilir.
Eroziv qastritin proqnoz və profilaktikası
Müalicəyə vaxtında başladıqda proqnoz qənaətbəxş olur. Aşkarlanmayan kəskin eroziv qastrit xroniki formaya keçə bilər. İlk dəfə baş verən qanaxmanın səbəbini təyin etmək mümkün olmadıqda, eroziv qastritin infeksion mənşəli olmasına şübhə yarandıqda, pasiyentin cərrahi şöbəyə hospitalizasiyası məsləhət görülür. Xəstənin vəziyyəti stabil, residiv riski aşağı olduqda, qanaxma əlamətlərinə rast gəlinmədikdə hətta ambulator şəraitdə müalicə ilə tam sağalma mümkündür.
Eroziv qastritin profilaktikasına epidemiya əleyhinə tədbirlər, düzgün qidalanma və sağlam həyat şəraiti aiddir. Pasiyentdə ikincili stress mənşəli eroziv qastritin risk amilləri olduqda (ağır somatik və ya cərrahi patologiya fonunda, geniş sahəli travma, yanıqlar zamanı və s.) mədə şirəsinin pH-nı artırmaq, pepsinin inaktivasiyası məqsədilə mizoprostol, antasidlər, H2-histamin reseptorlarının blokatorları, sukralfatla spesifik profilaktika aparılır.