Hifema
Hifema – gözün ön kamerasına qansızma ilə xarakterizə olunan patoloji vəziyyətdir. Onun klinik əlamətlərinə göz önündə «duman» və ya «örtüyün» olması, görmə itiliyinin azalması, fotofobiya aiddir. Hifemanın diaqnostikası gözün ön kamerasına baxış, biomikroskopiya, qonioskopiya, vizometriya, tonometriya, B rejimli ultrasəs skanlamaya əsaslanır. Xəstəliyin mərhələsindən asılı olaraq, kortikosteroidlər və midriatiklərlə kombinəolunmuş konservativ müalicə göstəriş sayılır. Cərrahi müdaxilə ön kameranın yuyulmasından və trabekulektomiyadan ibarətdir.
Hifema barədə ümumi məlumat
Hifema travma, yeni yaranan damarların cırılması və ya hematoloji xəstəliklər nəticəsində gözün ğn kamerasında qan və qan laxtalarının toplanması ilə səciyyyələnən oftalmoloji patologiyadır. Travmatik mənşəli hifemaya qadınlarla müqayisədə kişilərdə 3 dəfə çox rast gəlinir. Digər etioloji variantlara eyni tezlikdə rast gəlinir. 40 yaşdan yuxarı pasiyentlər hifemanın inkişafına daha meylli olur. Uşaqlarda patologiya nadir hallarda «silkələnmə» sindromu və ya anadangəlmə qan xəstəlikləri fonunda inkişaf edir. Hifema üçün proqressivləşməyə meylli ağırlaşmış gediş xarakterikdir. Adekvat müalicə aparılmadıqda tam korluq yarana bilər. 35% hallarda 2-5-ci günlərdə residivlər müşahidə edilir.
Hifemanın yaranma səbəbləri
Hifemanın inkişafında göz almasının travmatik zədələnməsi başlıca rol oynayır. Dəlib-keçən yaralanmalarda qişaların cırılması və damarların zədələnməsi gözün ön kamerasına qansızmaya səbəb olur. Dəlib-keçməyən yaralanmalar küt travma nəticəsində gözdaxili təzyiqin yüksəlməsi ilə müşayiət edilir. Gözdaxili təzyiqin kəskin yüksəlməsi qan damarlarının və gözün daxili qişalarının cırılmasına gətirib çıxarır. Əksər hallarda qüzehli qişa, siliar cisim və xorioideya zədələnir. Hemorragiyalar boşluqlu və ya lazer əməliyyatları zamanı inkişaf edə bilər. Qüzehli qişanın damar kələflərinin və kirpik cisminin zədələnməsi etioloji amillərdən sayılır. Postoperasion dövrdə hemodinamikanın və trombun qeyri-stabilliyi qansızmaya şərait yaradır.
Bir sıra hallarda hifema göz almasının yeni damarları partladıqda formalaşır. Aşağı dərəcəli differensiasiya ilə əlaqədar damar divarları nazik və kövrək olur. Belə damarlar gözdaxili və sistemli arterial təzyiqin yüksəlməsinə qarşı müqavimət göstərə bilmir. Neovaskulyarizasiya prosesi dekompensasiya mərhələsində olan şəkərli diabet, bədxassəli xorioidal melanoma, qüzehli qişanın rubeozu, torlu qişanın psevdoqlioma və trombozu üçün xarakterikdir. Hifemaya anamnezində onkohematoloji xəstəliklər (hemofiliya, oraqvari hüceyrə anemiyası, trombositopenik purpura, vaskulit, kəskin və ya xroniki leykoz) olan pasiyentlər daha çox məruz qalır.
Hifemanın əlamətləri
Hifemanın klinik şəkli gözün ön kamerasına toplanan qanın həcmindən asılıdır. Mikrohifema zamanı xəstəlik gizli gedişə malik olur. Bəzən pasiyentlər cüzi diskomfortun yarandığını qeyd edirlər. Hiperemiya müşahidə edilmir. I mərhələdə xəstələr dumanlı görmədən şikayət edirlər. Gözdə qırmızı-qəhvəyi rəngli nazik zolaq görünə bilər. Travmatik mənşəli hifemada fotofobiya və ağrı sindromu inkişaf edə bilər. II-III mərhələlərdə klinik əlamətlər artır: qansızma uzaq məsafədən nəzərə çarpır, göz önündə örtük və ya uçuşan qara nöqtələr yaranır. Nevroloji simptomatika – baş ağrıları, başgicəllənmə meydana çıxır. Total və yaxud «qara» hifema görmənin tam itirilməsi ilə müşayiət olunur. Bir qisim pasiyentlərdə təkcə işıq duyğusu saxlanılır. Hətta buynuz qişada əməliyyatın aparılmasından sonra da formalı elementlərə çox az miqdarda rast gəlinir. Bu da onun rənginin dəyişməsinə və görmə funksiyasının pozulmasına səbəb olur.
Gözün ön kamerasında qanın toplanması ilə əlaqədar gözdaxili təzyiq yüksəlir, ikincili qlaukomanın inkişafına şərait yaranır. Hifemanın uzaq ağırlaşmalarına göz almasının periferik hissəsində ön sinexiyaların formalaşması aiddir. Gözdaxili təzyiqin yüksəlməsi ilə kontuziyanın müştərəkliyi görmə sinirinin atrofiyasına gətirib çıxarır. Bu patologiya fonunda siliar əzələ lifləri ayrılır, qüzehli qişa və büllur arxaya doğru yerini dəyişir. Nəticədə şlemm kanalı daralaraq, tamamən blokada olunur. Baş verən dəyişikliklər öndən buynuz qişa və sklera, arxadan isə siliar cisim və qüzehli qişa ilə məhdudlaşan ön kamera bucağının dərinləşməsinə səbəb olur. Bu da bucağın resessiyasının əsasını təşkil edir.
Hifemanın diaqnostikası
Diaqnoz anamnestik məlumatlar, obyektiv baxış, gözün biomikroskopiyası, qonioskopiya, vizometriya, tonometriya, ultrasəs B-skanlamanın nəticələri əsasında qoyulur. Əksər pasiyentlərin anamnezində göz almasının travmatik zədələnmələri, cərrahi müdaxilə, qan xəstəlikləri və ya angiogenez prosesinin sürətlənməsi ilə müşayiət olunan oftalmoloji patologiyalara rast gəlinir. Obyektiv baxış zamanı mikrohifema müəyyən edilmir. Onun təsdiq olunması üçün gözdaxili mayenin mikroskopiyası aparılır. Müayinə prosesində formalı elementlərin izləri aşkar edilir. Xəstəliyin I mərhələsində gözün ön kamerasının 1/3, II – 1/2, III-də isə 3/4 hissəsi qanla dolu olur. IV mərhələ ön kameranın bütovlükdə qırmızı-qəhvəyi rəngli hemorragik maye ilə tutulması müşahidə edilir.
Yarıqlı lampanın köməyilə ilə biomikroskopiya zamanı ön kamera mayesində sirkulyasiya edən eritrositlər və ya xalis qan müəyyən edilir. Travma ilə bağlı baş verən digər üzvi dəyişikliklər (subkonyunktival qansızma, fakodonez, qüzehli qişanın sfinkterinin cırılması, gözdə yad cisimlər və s.) üzə çıxarılır. Ultrasəs B-skanlama hətta total hifema zamanı travmatik zədələnmə əlamətlərini vizualizasiya etməyə və qanaxmanın mənbəyini tapmağa imkan verir.
Gözün ön kamerasının qonioskopiya üsulu ilə müayinəsi yalnız hifemanın aradan qaldırlmasından 21 gün keçdikdən sonra aparılır. Bu metoddan ağırlaşmaları (ön sinexiya, ön kamera bucağının resessiyası) erkən mərhələlərdə aşkar etmək məqsədilə skrininq qismində istifadə olunur.
Aparılan müalicədən sonra görmə funksiyasının monitorinqi üçün vizometriya icra edilir. Görmə itiliyi I-II mərhələlərdə və mikrohifema zamanı terapiya kursu bitdikdən sonra, III-IV mərhələlərdə isə ayda 1 dəfə ölçülür. Tonometriya üsulu ilə gözdaxili təzyiqin səviyyəsi müəyyən edilir. Hematoloji xəstəliklər fonunda hifemanı inkar etmək üçün bütün pasiyentlərə qanın ümumi analizi və koaquloqramma təyin olunur.
Hifemanın müalicəsi
Mikrohifema zamanı xüsusi müalicə tələb olunmur. I-II mərhələlərdə konservativ terapiya kortikosteroid (prednizalon) və midriatiklərin (atropin) yerli tətbiqinə əsaslanır. Kortikosteroidlər fibrinoliz prosesini zəiflətməklə residivlərin yaranmasının qarşısını alırlar. Antifibrinolitik aktivliyə malik aminokapron turşusu ilə sistemli müalicə aparılır. Atropin akkomodasiya spazmını, fotofobiyanı azaldır, ön sinexiyaların profilaktikasında iştirak edir. Gözdaxili təzyiqin yüksəldiyi hallarda karboanhidraza inhibitorlarının (asetazolamid, dorzolamid) peroral qəbulu məsləhət görülür.
Xəstəliyin III-IV mərhələlərində cərrahi müalicə icra olunur. Ön kameranın yuyulması üçün bir-birinə paralel 2 parasentez yerinə yetirilir. Dəliklərdən birinə balanslaşdırılmış kristalloid məhlulu yeridilir, ikincisindən isə qan və qan laxtaları xaric edilir. Trabekulektomiya qan axınını yaxşılaşdırır, gözdaxili təzyiqi azaldır, görmə blokunu ləğv edir. Postoperasion fistulanın obliterasiyası öz-özünə baş verir.
Anamnezində oraqvari hüceyrə anemiyası olan pasiyentlərin müalicəsində karboanhidraza inhibitorlarından istifadə edilməməlidir. Həmin qrupa daxil olan preparatlar ön kamera mayesində oksigenin parsial təzyiqinin enməsinə gətirib çıxarırlar. Bu da eritrositlərin deformasiyasına səbəb olur. Deformasiyalaşmış formalı elementlər gözdaxili mayenin axınına mane olmaqla, gözdaxili təzyiqi yüksəlməsinə təkan verirlər.
Hifema əksər hallarda ambulator şəraitdə müalicə olunur. Medikamentoz korreksiyaya tabe olmayan yüksək gözdaxili təzyiqdən, qan xəstəliklərindən əziyyət çəkən, eləcə də 3 yaşdan kiçik xəstələr hospitalizasiya edilir. Pasiyentlərə yataq rejimi təyin olunur. Yataqda uzanarkən baş hissə 40-50˚ bucaq altında hündürə qaldırılmalıdır.
Hifemanın proqnoz və profilaktikası
Hifemanın spesifik profilaktikası mövcud deyil. Qan xəstəlikləri üzrə ağırlaşmış anamnezə malik xəstələrdə hematoloji göstəricilər yoxlanılmalıdır. Şəkərli diabet və arterial hipertenziyanın rast gəlindiyi şəxslər ildə 2 dəfə oftalmoloqun müayinəsindən keçməlidir.
Müalicə vaxtında aparıldıqda proqnoz qənaətbəxş olur. III-IV mərhələlərdə cərrahi müdaxilə gecikdirildikdə və ya düzgün icra edilmədikdə görmə itiliyi total azalır, əlillik yaranır.