Daymond-Blekfen anemiyası

Daymond-Blekfen anemiyası – irsiyyətinin tipi (xəstələrin ¼-də rastlanan autosom-dominant tip ötürülmə ehtimal edilir) dəqiq müəyyənləşdirilməmiş qırmızı hüceyrəli aplaziyasının irsi formasıdır. Xəstəliyin simptomları həyatının ilk ilində anemiya əlamətləri – solğunluq, zəiflik, yüksəlmiş yorğunluq, qanda eritrositlərin azalması ilə təzahür edir. Diaqnostika qanın ümumi analizi, eritropoetinin səviyyəsinin təyini, sümük iliyinin biopsiyası və mikroskopiyası ilə aparılır; xəstələrin ¼-də genetik müayinə informativdir.  Müalicə hemotransfuziya, qlükokortikosteroidlərin köməyilə həyata keçirilir.

Daymond-Blekfen anemiyası barədə ümumi məlumat

Daymond-Blekfen anemiyası  (irsi parsial qırmızı hüceyrəli aplaziya) qan sisteminin eritrositlərin əmələgəlmə prosesinin pozulması ilə gedən genetik xəstəliyidir. Patologiyaya 1938-ci ildə irsi xarakterli güclü anemiyalı 4 uşağı birgə tədqiq edən həkimlərin soyadları verilib. Bu, çox nadir  xəstəliklərə aiddir; belə ki, bu günədək təxm. 500 klinik hal təsvir edilmişdir. Daymond-Blekfen anemiyasının 4-6 : 1000000 nisbətində rastlandığı ehtimal olunur; oğlanlar və qızlar eyni qədər zədələnir.  Sübut olunmuş klinik hallarla hesablanmış rastgəlmə tezliyi arasında uyğunsuzluq onunla izah olunur ki, xəstələrin müəyyən bir qismində patologiya səhvən ya eritromieloblast leykoz, ya da parsial qırmızıhüceyrəli aplaziyanın qazanılmış forması kimi diaqnostika olunur.

Xəstəliyin daha geniş yayılmış forması autosom-dominant prinsip üzrə irsən ötürülür; lakin bu yalnız klinik halların 25%-ini izah edir, digər variantlarla bağlı hələ ki məlumat yoxdur.

Daymond-Blekfen anemiyasının səbəbləri

Daymond-Blekfen anemiyası klinik halların ¼-nin birbaşa səbəbi 19-cu xromosomda yerləşən RPS19 geninin mutasiyasıdır. Bu gen mühüm ribosomal zülalı – S19 kodlaşdırır. Sonuncu insan ribosomunun kiçik (40S) subvahidlərinə aiddir. Belə mutasiya milyon insandan 6-sında autosom-dominant mexanizmlə ötürülür. Digər klinik hallarda başqa genlərin – RPS7, RPS24, RPL5, RPL32A və s. mutasiyaları aşkar olunur. Lakin onlar da bu və ya digər şəkildə ribosomal zülallarla əlaqəlidir. Belə mutasiyaların yayılması, onların irsi xarakteri, Daymond-Blekfen anemiyası ilə xəstə olanların ümumi miqdarında payı, onların patologiyanın proqnozuna və gedişinə təsiri hazırda həkim-genetiklərin araşdırma obyektidir. Həmçinin ribosomal zülalların genlərinin mutasiyalarının məhz eritropoezə təsiri və qanyaranmanın başqa formalarına, demək olar ki, təsir etməməsi sualı maraq doğurur.

Xəstəliyin patogenezi də öyrənilir. Qırmızı sümük iliyində eritrositlərin əmələ gəlmə prosesinin tormozlanmasını izah etməyə çalışan bir neçə nəzəriyyə mövcuddur. Nisbətən geniş yayılmış nəzəriyyə Daymond-Blekfen anemiyasının mümkün səbəbləri sırasında eritrositlərin hüceyrə-sələflərinin mikroəhatəsinin defektləri, onların daxili anomaliyaları, eritroblastların yetişməsini tormozlayan immun sistemi və ya hormonal sistemin supressiyasını göstərir. Bu günədək irəli sürülən nəzəriyyələrdən heç biri etibarlı və birmənalı təsdiqini tapmayıb.

Bu xəstəlik zamanı qırmızı sümük iliyində eritroid vahidlərin durmadan azalması müşahidə olunur; klinik halların 1/3-ində proses bətndaxili inkişaf dövründə başlayır və Daymond-Blekfen anemiyasını doğuşdan dərhal sonra diaqnostika etməyə imkan verir. Beləliklə, qana keçən eritrositlərin miqdarı azalmağa, sümük iliyində eritroblastlar toplanmağa başlayır. Bu isə çaşqınlığa səbəb ola bilər. Belə ki, oxşar dəyişikliklər leykoz üçün xarakterikdir. Bununla yanaşı, südəmər uşaqlarda fetal hemoqlobulinin miqdarı azalmaya bilər; buna görə də bu göstəricilər Daymond-Blekfen anemiyası üçün diaqnostik göstərici hesab oluna bilər. Qanda kompensator olaraq eritropoetinlərin səviyyəsinin artması meydana çıxır; lakin onlar eritrositlərin əmələgəlmə sürətini artırmağa qadir deyil. Nəticə etibarılə güclü anemiya inkişaf edir.

Daymond-Blekfen anemiyasının simptomları

Daymond-Blekfen sindromunda ön plandanda anemik simptomlar durur; solğunluq, uşağın zəifliyi, südəmər uşaqlarda tez-tez hipotrofiya inkişaf edir, çəki itkisi müşahidə olunur. Xəstələrin təxminən yarısında qan tərəfindən pozulmalardan başqa fiziki inkişafın ləngiməsi – mikrosefaliya, hipertelorizm, göz qapaqlarının ptozu, mikroqnatiya meydana çıxır. Skelet anomaliyaları – kürək və əlin ölçülərinin böyüməsi, bəzi barmaqların olmaması, sümük toxuması inkişafının ləngiməsi mümkündür. Bəzi klinik hallarda “dovşan dişi” patologiyası özünü göstərir. Görmə orqanları da zədələnir; çəpgözlük, qlaukoma, katarakta inkişaf edir. Göstərilmiş bir sıra simptomlar erkən uşaqlıq dövründə meydana çıxır və anemiyanın təzahürlərini dərinləşdirir. Buna görə də vaxtında başlanmış müalicə onları zəiflədə və ya hətta bəzilərini aradan qaldıra bilər.

Tranzitor və qazanılmış anemiyalardan fərqli olaraq Daymond-Blekfen sindromu qaraciyər və dalağın fəaliyyətinə zəif təsir göstərir; onların kəskin böyüməsi xəstəliyin son mərhələlərində və ya hemotransfuzion terapiyanın ağırlaşmaları nəticəsində meydana çıxa bilər.

Daymond-Blekfen anemiyasının diaqnostikası

Daymond-Blekfen anemiyalı uşaqlarda dəri örtüklərinin solğunluğu, selikli qişaların göyümtüllüyü, başda venoz damarlar müəyyən olunur. Həmçinin fiziki qüsurlar (mikrosefaliya, hipertelorizm və s.) müşahidə oluna, çəki zamanı çəki azlığı aşaklana bilər. Qanın ümumi analızı tez-tez makrositar xarakterli normoxrom anemiya mənzərəsini, retikulositlərin konsentrasiyasının kəskin azalmasını göstərir. Bir sıra hallarda qranulositopeniya və trombositopeniya müşahidə olunur; lakin bu, Daymond-Blekfen anemiyasının etibarlı diaqnostik kriteriyası deyil.

Sümük iliyi bioptatının mikroskopik müayinəsində eritroid hüceyrələrin xeyli azalması ilə yanaşı normal hüceyrələr aşkarlanır. Daymond-Blekfen anemiyasının bir sıra formalarında sümük iliyində eritroblastlar toplanır; bu isə tez-tez səhvən kəskin mieloleykoz diaqnostikasına gətirib çıxarır. Qanın biokimyəvi analizində eritropoetinin səviyyəsinin kəskin yüksəlməsi aşkar olunur.

Müasir genetika düz sekvenləşdirmə metodu ilə Daymond-Blekfen anemiyası ilə assosiasiya olunan yalnız bir genin – RPS19 mutasiyasını təyin edir. Bu diaqnostik metodun köməyilə klinik halların yalnız 25-30%-ində gen mutasiyası aşkar olunur.

Daymond-Blekfen anemiyasının müalicəsi

Güclü anemiya zamanı həyati təhlükəli eritrosit defisitinin bərpası məqsədilə hemotransfuziya və ya eritrositar kütlənin köçürülməsi göstərişdir. Bəzi hallarda qan köçürülməsinə bir neçə dəfə – məs., qlükokortikosteroid terapiyası effektsiz olduqda tələbat yarana bilər. Belə hallarda qaraciyər və dalağın izafi dəmirlə zədələnməsi  və başqa posttransfuzion ağırlaşmaların profilaktikası məqsədilə bəzi tədbirlər, məs., deferoksaminlə xelasion terapiya həyata keçirilir.

Daymond-Blekfen anemiyasının müalicəsində əsas preparatlar qlükokortikoidlərdir (prednizolon, metilprednizolon və s.). Terapiyaya həmin preparatların yüksək (zərbə) dozalarda daxilə qəbulu ilə başlanır, sonra doza tədricən saxlayıcı dozaya qədər azaldılır. Bununla bərabər, hemoqlobinin səviyyəsi yüksəldilməli və qan mənzərəsi yaxşılaşdırılmalıdır (serumda retikulositlər meydana çıxır, makrositlərin miqdarı azalır). Xəstəliyin dinamikasından asılı olaraq qlükokortikosteroidlərlə müalicə iki əsas sxemlə – puls terapiya rejimində (7 günədək zərbə dozası qəbul olunur, növbəti 2-3 həftə fasilə) və qlükokortikosteroidlərin kiçik dozalarda gündəlik qəbulu ilə dəstəkləyici terapiya şəklində aparılır. Bu və ya başqa sxemin seçilməsi xəstə orqanizmin preparata reaksiyası, yan təsirlərin mövcudluğu və ifadəliliyi, müalicənin effektivliyindən asılıdır. Daymond-Blekfen anemiyasının yaxın qohumdan sümük iliyi köçürülməsi vasitəsilə müsbət sonlanmış müalicəsinə dair bir neçə klinik hal təsvir olunub.

Daymond-Blekfen anemiyasının proqnoz və profilaktikası

Daymond-Blekfen anemiyasının proqnozu patologiyanın inkişafına gətirib çıxan proseslər zəif tanındığından bir çox hallarda müəyyənləşdirilmir. 200-dən çox xəstənin həyat hekayəsi araşdırılarkən məlum oldu ki, hemotransfuziya və qlükokortikosteroidlərlə müalicə olunan uşaqların, demək olar ki, ¼-ində yeniyetməlik dövrünə qədər hemoqlobin səviyyəsinin bərpası ilə spontan remissiya əldə olunub. Bununla yanaşı, uşaqların yarısından çoxu yeniyetməlik dövründən  sonra da həm qan köçürülməsindən, həm də metilprednizolon istifadəsindən asılı qalıb. Qalan 25% xəstə isə terapevtik tədbirlərə baxmayaraq, uşaqkən öldülər. Yanaşı gedən fiziki qüsurların olub-olmaması və onların ifadəlilik dərəcəsi proqnoza bir sıra yöndən təsir edir. Boy faktorları, vəzi preparatları və anemiya üçün ənənəvi başqa preparatlarla müalicə effektsizdir, əksinə qaraciyər və dalağı daha da yükləyə bilər.